Gietrzwałd, niewielka wieś położona kilka kilometrów od Olsztyna, znany jest w całej Polsce i poza jej granicami. A to za sprawą znajdującego się tu słynnego Sanktuarium Narodzenia Najświętszej Maryi Panny.

Pierwszą, drewnianą kaplicę wzniesiono tu w XIV w. w związku z powstaniem parafii. Po zniszczeniu w wyniku wojen krzyżackich, w jej miejscu w XV w. wybudowano nową świątynię z kamienia i czerwonej cegły, z wieżą murowaną u podstawy i zaopatrzoną w drewnianą nadbudowę. Jednonawowy kościół w stylu gotyckim konsekrowano w 1500 r. W XVI w. przebudowano go w stylu renesansowym i wzbogacono o kaplicę chrzcielną. Do XIX w. świątynia była jeszcze kilkakrotnie odnawiana.

W 1877 r. Gietrzwałd rozsławiły objawienia maryjne, których doświadczyły dwie dziewczynki. Matka Boża przemawiała do nich po polsku. Poleciła wiernym modlić się i zbudować poświęconą jej kaplicę. Choć kult maryjny obecny był tutaj od wieków – w 1505 r. w ołtarzu głównym kościoła umieszczono obraz Matki Boskiej Gietrzwałdzkiej – dopiero po objawieniach rozpoczął się wzmożony ruch pielgrzymkowy.

Zrodziło to konieczność rozbudowy świątyni. Jej wynikiem było dostawienie nawy poprzecznej z emporami oraz prezbiterium z kryptą. Podczas remontu drewnianą część wieży zmieniono na murowaną, a całej bryle nadano cechy stylu neogotyckiego. Wewnątrz świątyni powstały polichromie, które zachowały się do dzisiaj.

Pielgrzymi modlą się nie tylko w kościele, ale również przy źródełku, które – według przekazów – zostało pobłogosławione przez Matkę Bożą. Nieopodal współcześnie wybudowano rozległą drogę krzyżową.
W 1970 r. ówczesny papież Paweł VI nadał świątyni w Gietrzwałdzie tytuł bazyliki mniejszej. Kościół oficjalnie uznał prawdziwość objawień w 1977 r.