To monumentalny majstersztyk architektury neorenesansowej, który także obecnie jest siedzibą władz Olsztyna. Wnętrza budynku można zwiedzać w godzinach pracy Urzędu Miasta, a z zewnątrz warto go oglądać nawet w nocy, bo jest atrakcyjnie iluminowany.

Gmach powstał w miejscu rozebranego w 1806 r. XIV-wiecznego kościoła św. Krzyża i otaczającego go cmentarza. Zaprojektowany przez architekta miejskiego Maxa Boldta (pracami kierował jego następca Paul Chrystian Zeroch), został zbudowany w latach 1912-15. Ostateczną formę nadało bryle dobudowane w latach 20. skrzydło południowo-zachodnie.

Taki ratusz musi przyciągać uwagę: trzy masywne, czterokondygnacyjne skrzydła o podwyższonych poddaszach, ze szczytami zwieńczonymi wolutowymi spływami, duża halowa dobudówka, wieża z galeryjką i zegarem ukoronowana kopulastym hełmem w kształcie podwójnej latarni i iglicą. Frontowe wejście zostało zaopatrzone w bogato zdobiony, półkolisty portal, zwieńczony ówczesnym herbem Olsztyna, nakryty tarasem z balustradą.

Warto zwrócić uwagę na pełne symboliki, finezyjne dekoracje. Szczególnie bogate jest w nie najdłuższe skrzydło, od ul. 1 Maja. Na fasadzie drugiego piętra, między oknami sali sesyjnej znajduje się pięć posągów uosabiających cnoty obywatelskie: Sprawiedliwość, Mądrość, Piękno, Siłę i Pilność. Na wykuszach intrygują przedstawienia czterech żywiołów. Wejście do dawnego mieszkania nadburmistrza udekorowano trzema rzeźbami symbolizującymi: urzędnika miejskiego, dom i rodzinę oraz ciepło i harmonię rodzinną. Motywy opiewające tryumfy niemieckiego oręża w 1975 r. zastąpiono ozdobnymi płytami miedzianymi.

Wnętrze sali sesyjnej zdobią m. in. fresk na cześć 500-lecia II pokoju toruńskiego, po którym Warmia znalazła się w granicach Polski, a także witraże przedstawiające ewolucję herbu miejskiego.

W odróżnieniu od Starego Ratusza, w którym w XIX w. zaczęło brakować miejsca dla rajców, gmach nazywany jest Nowym Ratuszem. Dziś mieści się tutaj Urząd Miasta i Urząd Stanu Cywilnego oraz gabinet prezydenta Olsztyna. Z ratuszowej wieży codziennie płynie melodia hymnu miasta „O Warmio moja miła”.